Жарақаттану факторы кезінднгі алғашқы көмек
№180ЖББ мектепте травмотолог дәрігері және мектеп мейірбикесімен “Жарақаттану факторы кезінднгі алғашқы көмек” атты тақырыпта түсіндірме-уйрету сабағы жүргізілді.
Жарақат — бұлтерінің немесе сілемейлі қабықша бүтіндігінің бұзылуы мен жүретін механикалық ықпалдан болған тіннің зақымдалуы. Жарақат сыртқы және терең болады. Сыртқы жарақат кезінде тектері немесе сілемейлі қабықша зақымдалады. Терең жарақат қуысқа (кеуде, ішперде) еніп, ішкі мүшелерді зақымдауы мүмкін.
Жарақаттаған құрал мен тіннің зақымдалу сипатына қарай жарақаттар кесілген, шабылған, айналасы жырымдалған, үшкір қарудан болған, зақымдалған, тістелген, оқ тиген болып ажыратылады.
Белгілері. Кез келген жарақат ауырсыну тудырады. Ауырсыну дәрежесі мен сипаты жарақаттың көлеміне, сипатына және орнынабайланысты. Кейде ауырсынудың қатты болатыны соншалық, зардап шегуші ауыр халге душар болады.
Жарақат кезіндегі алғашқы жәрдем:
1) қан кетуді тоқтату;
2) жарақатты қайта ластанудан қорғау.
Соғылу–тіндер мен мүшелер құрылымының елеулібұзылуысыз жабық зақымдалуы. Соғылу құлағанда немесе қатты затқа ұрылғанда орын алады. Әдетте жұмсақ тіндермен ұсақ қан тамырлары зақымдалады, алайда ішкі мүшелерде зақымдалуы мүмкін: іш соғылғанда–іш перде қуысы мүшелері (ішек, бауыр, көкбауыр жәнет.с.с.), кеуде соғылғанда — өкпе, бас соғылғанда–ми зақымдалады және т.б. Көбінесе бас және аяқ-қол соғылады.
Жұмсақ тіндер соғылуының белгілері: соғылу тұсындағы әлсіз ауырсынулар, кішкене немесе көбірек таралған, жайылған ісіну–қанталау, дененің соғылған бөлігінің қозғалысы шектелген және ауыртады. Іш перде қуысы мүшелерінің зақымдалуы мен сипатталған іштің соғылуы кезінде қатты ауырсыну, құсу байқалады; бауыр, көкбауыр зақымдалғанда, ішке қан кетубелгілері пайда болады (тері мен сілемейлі қабықшаның бозаруы, бас айналу, есінен тану, жіті көрініс беретін жалпы әлсіздік, тамырдың жиі және әлсіз соғуы).
Соғылу кезіндегі алғашқы жәрдем. Жұмсақ тіндер соғылған кезде, жарақат орнына суық нәрсе (суық суға малынған сүрткіш; мұз не қар салынған пакет) қою керек, қансыраған жерге басып тұратын таңғыштаңу керек (4-сурет). Соғылған дене бөлігін тынышталдырып, соғылған аяқ-қолды жоғары күйде ұстайды; мысалы, қолды орамалмен байлап, асып қояды. Терінің бүтіндігі бұзылған кезде, залалсыздандырылған таңғыштаңады. Іші соғылған кезде, ішкі мүшелердің зақымдалуынан күдіктенген кезде, зардап шеккен адамды медициналық мекемеге жатқызу қажет. Зардап шеккен адамға тамақ және сусын беруге болмайды.
Сыну–бүтіндігінің бұзылуы мен сипатталатын сүйектің зақымдалуы. Сыну кезінде сүйектің зақымдалуы мен бірге айналасындағы жұмсақ тіндердің бүтіндігі бұзылады, жақын орналасқан бұлшық ет, тамырлар, жүйкелер және т.б. жарақаттанады. Сынумен қоса, тері зақымдалған кезде немесе жара болса, сынуды ашық сыну деп атайды, терісі бүтін болса, жабық сыну болады.
Белгілері: 1) зақымдалған сүйекке ауырлық түскенде, ауырсынудың арта түсуі; 2) сынық айналасын ұстағанда ауырсыну; 3) зақымдалған жердің (аяқ-қолдың) қимылдай алмауы (өте сирек жағдайлардан тыс); 4) сынған жердегі дене бөлігі формасының өзгеруі; 5) қанталау; 6) сынған жерде сүйектің дұрыс қимылдамауы. Зардап шеккен адамның жалпы күйі сынықтың сипатына байланысты және ауыр болуы мүмкін (бассүйек, жамбас, сан және т.б. сүйектерінің сынуы), дене қызуы көтерілуі мүмкін.
Аталған белгілердің кейбіреуі кейбір сынықтар (жарылу) кезінде орына лмауы мүмкін, сондықтан сынық болуы мүмкін деп күмәнданған кез келген зақымдалуды сүйектің сынуы деп қарастырылып, зардап шеккен адамға тиісті көмек көрсетілуі тиіс.
Сыну кезінде көрсетілетін алғашқы көмек. Дененің зақымдалған бөлігін (аяқ-қолы) толық тынышталдыру қажет және сынған жердегі сүйектің сынған бөліктерінің қимылдауын болдырмау қажет. Бұл үшін дененің зақымдалған бөлігін иммобилизациялау қажет, яғни, оны қимылсыз күйге келтіру қажет, мұны ұстап тұратын таңғыштаңу немесе, ең дұрысы, тасымалдау шендеуішін таңу арқылы жүзеге асыруға болады. Тасымалдау иммобилизациясы үшін дайын стандартты шендеуіштерді қолдану қажет, олар болмаған жағдайда, шендеуіштер қолда бар, оқиға орын алған жерден табылған заттардан жасалады–таяқ, тақта, ағаш бұтағы, картон, ағаш қабығы, сабан бумасы, күрек және т.с.с. Барлық шендеуіштер жеткілікті дәрежеде ұзын және мықты болуы қажет.Шендеуіштерді дененің жалаңаш бөлігіне таңған жөн, алайда, алғашқы жәрдем көрсеткен кезде, тасымалдау шендеуішін киімнің үстінен таңу қажет. Егер шендеуіш дененің жалаңаш бөлігіне таңылса, оны мақтамен, орамалмен орап қою қажет, әсіресе сүйек шығып тұратын жерін. Мақтамен оралған шендеуіш дененің зақымдалған бөлігіне толығымен жанасып онымен бір бүтіндей болып тұруы керек. Мұны дәке, орамал, сүлгі, жіп және т.с.с. қолдану арқылы жүзеге асыруға болады. Көптеген сыну жағдайларындағы иммобилизациялаудың негізгі ережесі: таңылған тасымалдау шендеу іші кем дегенде екі буынды ұстап тұруы қажет (сынған жердің үсті және асты жағынан). Мысалы, сирақ сынған кезде, ол тізе буын және тобық буынды ұстап тұруы керек, иық сүйегі сынғанда–иық буын, шынтақ буыны, кәрі жілік-білезік буынын; жамбас сүйегі сынғанда ұршық буын, тізе буын, тобық буынды ұстап тұрады. Аяқ не қол саусақтарының ұшы бос болуы керек.
Егер сынған жерде жарақат болса (ашық сынық), жарақат айналасына йод тұнбасы жағылады, жарақатқа залалсыздандырылған таңғыштаңады (жекепакет), содан соң, тасымалдау шендеуіші таңылады. Егер сынған жер қанап жатса, онда қанды бұраумен немесе қолда бар заттармен (галстук, жіп, белдік) тоқтату керек, бұрау таңылған уақыт белгілену керек.
